‘De eerste keer dat ik uit de grond van mijn hart het belang van romans voelde, was toen ik Van het westelijk front geen nieuws las. Het verhaal daarachter is wel frappant. Op een dag moest ik gaan spelen in Ieper. Onderweg zette ik de auto aan de kant omdat ik moest plassen en zag ik een eindje verderop een soldatenkerkhof. Terwijl ik daar rondliep en de namen op de graven las – jongens van achttien, negentien jaar – dacht ik plots: ik had een van die mannen kunnen zijn. Als je in reïncarnatie gelooft, kun je denken dat je op zo’n moment misschien aan je eigen graf staat. Dat vond ik zo’n cool idee dat ik er een stuk over wilde schrijven.
Daarvoor ging ik me verdiepen in de Eerste Wereldoorlog. Maar hoeveel non-fictieboeken ik ook las, hoeveel fronten ik ook bezocht, ik kwam er niet achter hoe het voelde om in de loopgraven te zitten, tussen de modder en de lijken. Tot ik Remarque las. Hij was zelf enkele weken aan het front en vertaalde vooral de ervaringen van zijn kameraden, die er langer bleven, naar een roman. Hoofdpersonage is de student Paul Bäumer die naar het Oostfront vertrekt, aanvankelijk vol enthousiasme, bereid om te vechten voor zijn zaak. Al snel raakt hij gedesillusioneerd door de gruwel en zinloosheid van de oorlog, maar tijdens een verlof kan hij ook thuis niet meer aarden.
Remarque beschrijft die complexiteit in schijnbaar eenvoudige episodes, en veel meer documentair dan de Franse romans die ik over de Eerste Wereldoorlog las. Reis naar het einde van de nacht, bijvoorbeeld, dat Louis-Ferdinand Céline drie jaar na Remarque uitbracht, beschrijft ook het wel en wee van een jonge soldaat, maar op een manier die meer Herman Brusselmans avant la lettre aandoet. Dat rebelse maakt het ook heel interessant, maar als ik als lezer het soldatenbestaan als het ware zelf wil meemaken, moet ik Remarque lezen. Ook De weg terug, dat hij in 1931 publiceerde, is zo juist, dat kun je niet verzinnen. Door te lezen over de Duitse mannen die hun ziel gaven voor het vaderland, maar na 1918 thuiskwamen in een latente burgeroorlog, zonder waardering te krijgen, begrijp ik iets meer van dat cruciale tijdsgewricht, dat eigenlijk onbegrijpelijk is.’
Opgetekend door Katrien Steyaert voor dasKULTURforum Antwerpen.
