Ik voel me erg Duits

Een groot deel van het jaar vind je Patrick terug op podia in Berlijn en andere Duitse steden, Moskou en pas nog in Libanon. Nu is hij net even in België. We ontmoeten elkaar op het zonnige terras van het koetshuis van het kasteel van Cortewalle in Beveren.

interview Kathrin Reynaers – 01|02|2019

Wat is jouw link met Duitsland en de Duitse cultuur?
Mijn moeder komt uit Melsungen bij Kassel en hoewel ik zelf nooit in Duitsland heb gewoond, breng ik er al heel mijn leven veel tijd door. Ik denk dat ik tegenwoordig makkelijk twee maanden per jaar in Duitsland ben voor mijn werk. Mijn moedertaal is Duits en als kind ben ik in de Duitse – vooral populaire – cultuur geïntroduceerd door tv-programma’s als Neues aus Uhlenbusch en Die Sendung mit der Maus. Als tiener leerde ik via nichten en neven fenomenen als Kraftwerk en die Deutsch-Amerikanische Freundschaft kennen. Dat heeft mij als persoon geprägt (nvdr een stempel op mij gedrukt).

In hoeverre identificeer jij je met de Duitse nationaliteit?
Ik voel me erg Duits. Dat gevoel heeft niets te maken met de vlag of de staat, maar wel met de taal die ik niet heb moeten leren, maar die zoals elke moedertaal gewoon deel van mij uitmaakt. En dan is er natuurlijk het culturele landschap van voornamelijk het naoorlogse Duitsland, dat mij sterk fascineert omdat er een duister randje aan zit dat ik probeer te doorgronden.

Wat bedoel je met dat duistere randje?
Het heeft enerzijds te maken met het oorlogsverleden van Duitsland en de invloed ervan op de generaties van mijn grootouders en ouders en via hun verhalen of net stilzwijgen ook op mijn generatie. Algemener heeft het wellicht ook te maken met de dieperliggende tegenstelling tussen het 18de-eeuwse Bildungsideal dat kennis en zelfontplooiing promootte, en de Romantiek die de duistere kant van die gerichtheid op het ‘ik’ naar boven bracht. Denk maar aan Die Leiden des jungen Werthers van Goethe, de gedichten van Georg Trakl of de muziek van Richard Wagner. Ik zie dat zelfs doorsijpelen in de Duitse populaire cultuur van vandaag, bijvoorbeeld in teksten van rapper Yasha Conen. Wat me fascineert zijn dus enerzijds de cultuurproducten zelf en hoe die evolueren, maar anderzijds ook hoe de Duitse cultuur, in de brede zin van het woord, samenhangt met de Duitse politiek.

Kan je dat verder uitleggen?
Het politieke establishment dat na WO II aan de macht kwam – en vooral bestond uit mensen die de oorlog wisten te overleven en de juiste postjes wisten te pakken – zorgde misschien wel voor stabiliteit, maar ging tegelijkertijd de confrontatie met het oorlogsverleden uit de weg – niet in het minst omdat een deel van hen aandeel had in de vernietigingsindustrie van het Derde Rijk. Op politiek vlak resulteerde het protest uit 1968 daardoor zelfs in terreur tijdens de Deutscher Herbst. Maar ook in de jaren zeventig en tachtig heeft dit alles bijgedragen tot een zekere radicaliteit binnen de kunsten en het culturele landschap. De destructieve output van een groep als Einstürzende Neubauten en de figuur Blixa Bargeld destijds zijn hiervan, in mijn ogen, een mooi voorbeeld.

In Vlaamse media wordt Duitsland vaak eenzijdig of negatief geframed, terwijl het cultureel veel te bieden heeft.

Daarenboven bestaat het Duitsland van vandaag nog altijd voor een stuk uit twee Duitslanden, die op zoek zijn naar een nieuw gemeenschappelijk perspectief. Vrienden van me die in de voormalige DDR wonen, ervaren een enorm mentaliteitsverschil in hoe er in het voormalige West- en Oost-Duitsland naar dat herenigde Duitsland wordt gekeken. Dit verklaart wellicht de ruimte voor partijen als de AfD die een simplistisch maar eenduidig perspectief naar voren brengen. In de recente gebeurtenissen in Chemnitz zie ik tekenen van hoe dit soort populisme kan leiden tot een fenomeen waarbij een brede laag van de bevolking plots zij aan zij staat met regelrechte neonazi’s. Tegelijkertijd zie je dat er in het voormalige Oost-Duitsland, bijvoorbeeld in Leipzig, op cultureel vlak grote stappen worden gezet en een positief verhaal ontstaat. En gelukkig klinken er ook vanuit Berlijn kritische en luide stemmen van verzet. Samengevat vind ik dat Duitsland nog steeds herstelt van het verleden en politiek nog steeds niet helemaal volwassen is.

Nochtans is de perceptie vandaag dat Duitsland dominant is?
Dat beeld is volgens mij ten eerste ontstaan door de naoorlogse economische boom die West-Duitsland in een razendsnel tempo van puinhoop tot industriële welvaartsstaat katapulteerde.
Ten tweede, en meer recent, lijkt het misschien alsof Duitsland zich moreel boven de rest van Europa heeft trachten te zetten, onder meer door Merkels uitspraak Wir schaffen das! Maar je kan je toch ook de bedenking maken of Merkel, net vanuit het politieke en oorlogsverleden van Duitsland, en vanuit haar christelijke achtergrond, iets anders had kunnen zeggen. Ik ben geen aanhanger van Merkel of de CDU, maar politiek gezien lijkt me de zorg om de medemens die daaruit spreekt – in een Europa waar de anti-migratieretoriek steeds luider klinkt – niet onbelangrijk.
Ten derde, heel specifiek wat de relatie België-Duitsland betreft, voel ik nog steeds een culturele muur tussen de beide landen, die vooral te maken heeft met een gebrekkige kennis van wat het Duitsland van vandaag is en te bieden heeft. In Vlaamse media wordt Duitsland vaak eenzijdig of negatief geframed, terwijl het cultureel veel te bieden heeft. Je ziet trouwens dat er vanuit heel Europa massaal en graag op citytrip wordt gegaan naar steden als Berlijn.